Een week geleden, een zonnige zondagmiddag. Mijn vrouw en ik zaten in de zaal van Theater de Berenkuil in Utrecht. We keken naar de voorstelling Another day in Paradise. Een solovoorstelling van Jeannie Zuiderwijk over intieme terreur. Een voorstelling die gaandeweg mijn ademhaling deed verstillen. Met ingehouden adem, keek en luisterde ik naar woorden, klanken, muziek, zang, bewegingen en dans van Jeannie. Geraaktheid. Emoties kwamen naar de oppervlakte en terwijl het einde van de voorstelling naderde, werd het in mij steeds stiller. De slot beelden van de voorstelling zorgden voor een complete verstilling waarbij ingehouden tranen uiteindelijk, als stille getuigen, over mijn wangen stroomden. Diep, diep onder de indruk van het werk van Jeannie, geraakt op mijn eigen stukken. Geraakt als mens, dochter, moeder, stiefmoeder, vrouw, professional.
Een paar weken voor de voorstelling ontving ik van producer Yvette Gumbs, een digitale flyer die de voorstelling aankondigde met de woorden: Een theatrale solo over intieme terreur, familiepatronen en femicide. Zonder na te denken wist ik; hier ga ik naar toe. Huiselijk geweld, femicide en vele vormen van misbruik waaronder seksueel misbruik, zijn de onderwerpen die een rode draad vormen in de verhalen van mensen die mijn praktijk bezoeken. Wellicht zou deze voorstelling iets zijn voor hen. Van tevoren had ik besloten om niet deel te nemen aan het nagesprek dat plaatsvond na de voorstelling. Alleen luisteren, zo had ik bedacht.
Dus bleef ik stil tijdens het nagesprek, alleen luisteren en informatie opdoen over hoe deze voorstelling te kunnen delen. Stil totdat mijn buurvrouw een vraag stelde vanuit haar eigen ervaringen. Een professional, ruim twintig jaar werkzaam in het (trauma) werkveld. De letterlijke vraag kan ik niet meer reproduceren maar wel wat de strekking was van haar vraag. Namelijk dat zij zelf ooit had ervaren dat de mensen uit haar directe omgeving onder wie haar ouders, niet in staat waren om in contact te blijven met haar terwijl ze dit contact wel nodig had. En dat ze het achteraf wel begreep maar dat dit uit contact gaan, ook een effect is van huiselijk geweld. Met als gevolg, het welbekende isolement. De brok in mijn keel, ontstaan tijdens de voorstelling, werd groter en mijn hand ging als het ware vanzelf omhoog. Hier had ik iets in te delen. Het was geen kwestie van willen of moeten, ik had iets te delen.
En zo kreeg ik het woord. Met een dunne stem stelde ik mijzelf voor. Dat ik een praktijk heb en dat mijn vrouw en ik vorig jaar door omstandigheden, zelf een arts en hulpverlener van Veilig Thuis over de vloer hadden. Dat ik een moeder/ stiefmoeder ben die uit contact is geweest op momenten dat onze dochters ons nodig hadden. Dat één van onze dochters zich niet welkom heeft gevoeld toen het welkom juist vanuit een crisissituatie nodig was. Ze heeft letterlijk uitgesproken zich niet welkom te voelen. Uiteraard vond ze bij ons haar onderdak. Voor ons was dat vanzelfsprekend. Maar ik begreep precies waar haar gevoel vandaan kwam en ik had op dat moment een oordeel over mijn kilte en boosheid. Tegelijkertijd was er mijn onvermogen om eruit te bewegen. In de zaal deelde ik, dat ik door sessies/ opstellingen te doen bij mijn huidige opleiders (Interakt en SSB), heb kunnen ontdekken waardoor ik niet in verbinding kon blijven toentertijd. Het betrof oude trauma ladingen in mij, continu getriggerd en geactiveerd door situaties die zich voordeden. Het betrof impliciet geheugen waar geen woorden voor waren en die ik vanuit cognitie maar deels kon verklaren. Door mijn binnenwerk te doen, kon ik uiteindelijk milder naar mezelf kijken en was ik in staat om aanwezig te blijven. Dit in plaats van te vertrekken door bijvoorbeeld in mijn workaholic modus te schieten.
Ik deelde met de zaal dat we het als gezin hebben gered maar dat de destructie ook had kunnen winnen. Intieme terreur, huiselijk geweld, misbruik; Het treft niet alleen de direct betrokkenen maar ook de omgeving. Zoals ik ernaar kijk, is het allemaal effect van onverwerkt meergenerationeel trauma. Het start niet bij degenen die getroffen worden door huiselijk geweld of bij degenen die de daden plegen. Het is het effect van wat er eerder was. Sporen die wij mensen met ons meedragen en waar we veelal niet bewust van zijn. Sporen als effect van weggestopte gebeurtenissen binnen onze familie systemen. Geschiedenis waar we vaak collectief van wegkijken vanuit angst, schuld(gevoel) en schaamte. Er zijn gedragingen en overtuigingen ontstaan waarmee we wegblijven van rouwe pijn. Pijn die we voelen zodra we het weggestopte wel aankijken. Als iets wrikt en schuurt, willen we het stoppen want anders schuurt het oude wonden open. We hebben niet geleerd hoe deze wonden te verzorgen. Er zijn geheimen en taboes, uit angst om uitgesloten te worden. Het wrange hiervan; Het coping mechanisme zorgt vaak juist voor uitsluiting en/ of houdt uitsluiting in stand. En dan is er nog de schaamte die voor eenzaamheid zorgt en dader en slachtoffer dynamieken in stand houdt.
Op het moment dat Veilig Thuis bij ons thuis was, doorvoelde ik wat veel van mijn cliënten meemaken. Zo voelt het dus, dacht ik. Een shift vond plaats. Hier was ik op een andere verdieping beland als professional. Tevens kwam het doordringende besef bij me binnen van de eenzaamheid die onze dochters hebben ervaren. Eenzaamheid die er op een diepe laag al geweest moet zijn voordat ze in intieme terreur zijn beland. We hebben het de afgelopen jaren gered door vele facetten die destructie met zich meebrengt, aan te kijken en niet weg te kijken. Door ons eigen aandeel te aanschouwen en onze binnenwereld te onderzoeken zonder dat het over schuld gaat. And at last but not least: Door te focussen op het gezonde volwassen bewustzijn van onze dochters en hierop te vertrouwen. Makkelijk gezegd maar niet altijd gemakkelijk gedaan.
Terug naar de theaterzaal. Inmiddels deelden een paar mannen over hun ervaringen. In de tussentijd had mijn vrouw ook haar hand opgestoken. Zij vulde mijn verhaal aan met hoe belangrijk het is om uit oordeel te blijven en dat ze dit ook besproken had met de mannen van onze familie. Hoe belangrijk het was om na de crisissituatie niet vanuit oordeel in agressie te schieten, op wraak uit te gaan, maar om in verbinding te blijven met onze dochter en bescherming te bieden waar nodig was.
We hebben geweld als samenleving aan te kijken en te doen wat ons te doen staat. Mannen en vrouwen. Door onze ervaring te delen, hopen mijn vrouw en ik, net als Jeannie en haar team al doen, bij te dragen aan een samenleving waar meer draagkracht en draagvlak ontstaat om voorbij onze eigen vooroordelen te kijken. Dat we kunnen kijken naar zowel dader als slachtoffer dynamieken. Te beginnen bij wat zich in onszelf toont. Immers als ik naar mijn familiegeschiedenis kijk, weet ik dat het geen toeval is dat ik doe wat ik doe. Het werk dat ik doe, heb ik niet bedacht. Het was bestemd. En dat de echo’s uit mijn familie verleden nog doorklinken in mijn leven en daarmee ook in dat van mijn dochter, is een feit. Iets wat groter is dan wij, kan niet in één mensenleven op alle lagen worden opgelost. Ook al is dat wat ik ooit als kind wel dacht: ’’Ik ga het anders doen.” Dit ging over onze Indische familiegeschiedenis waarover mijn moeder vertelde. Ik kan me nog herinneren dat ik als jong meisje zei: ‘’Ik ga de ellende van 100 jaar familiegeschiedenis doorbreken.” Terwijl ik dit schrijf ontstaat er een glimlach. Inmiddels weet ik dat het veel verder teruggaat dan 100 jaar en dat ik meer herhaald heb dan me lief is. En dat er ook nog het familiesysteem is van mijn vader, met voorouder lijnen waar ik ook vanaf stam.
Mijn glimlach brengt zachtheid met zich mee. De heldere momenten waarin we bewust worden, zijn vaak kortstondige, vluchtige, momenten. Voor mij zijn dit de seconden van de dag waarin we kunnen besluiten om een andere beweging te maken. Daar kunnen we iets anders doen en het verschil maken. Voor onszelf en voor de ander. Uit een patroon bewegen in plaats van patronen te willen doorbreken. Geen familiesysteem is ongeschonden. In feite stammen we allemaal af van voorouders die zowel daders als slachtoffers zijn geweest in hun levens. Zo weet ik dat een van mijn voorvaderen daden heeft gepleegd waarbij familieleden geschaad zijn. Dat zijn daden destructie met zich mee hebben gebracht en dat het uitsluiten en ontkennen van hem als familielid, ook destructieve effecten heeft gehad op ons familiesysteem en hiermee dus ook op mijn leven. En dat zijn daden het effect zijn van voorafgaande familiegeschiedenis en collectieve (wereld)geschiedenis. Dit betreft maar één voorvader. Over gelaagde en complexe oorzakelijkheid gesproken. In mijn werk zie ik niet anders. Mijn werkwijze is daarom niet lineair maar circulair. De oorzaken van de klachten van de bezoekers van mijn praktijk, kennen immers een complexe causaliteit.
‘’ Ik wist helemaal niet van jullie verhaal’’ was de reactie van Yvette na het nagesprek. Yvette is een goede vriendin van een van mijn nichten. Zo kennen we elkaar. We hebben nog even nagepraat waarbij ik vroeg of het mogelijk is om de voorstelling naar Rotterdam te halen. Tevens hebben we Jeannie ontmoet en bedankt voor haar indrukwekkende vertelling. We hebben kort uitgewisseld over eventuele mogelijkheden om de voorstelling te combineren met Het Helende Gerecht in regio Rotterdam.
Op de terugweg naar de auto, ontmoetten we de vrouw die tijdens de voorstelling naast me zat en de vraag had gesteld waarop ik heb gereageerd. Een korte ontmoeting van hart tot hart waarbij ik haar bedankte voor haar vraag.
Inmiddels is het een week later, een zonnige zondagmiddag en heb ik dit stuk geschreven. Afgelopen week heb ik mijn voorstel om de voorstelling te combineren met Het Helende Gerecht, bij mijn collega’s neergelegd. Het voorstel is enthousiast ontvangen. We gaan onderzoeken hoe we het gaan realiseren. Komende week heb ik een telefonisch overleg met Yvette om mogelijkheden en kosten te bespreken. Wordt vervolgd.
Vanessa Hermens, 13 april 2025
